Afganistan’ın kuzeyindeki Bedahşan Eyaleti, son haftalarda Taliban’a karşı şiddetli protestolara sahne oldu. Ülkede nadir görülen gösteriler, Taliban’ın on binlerce yoksul çiftçi için cankurtaran halatı olan yasadışı uyuşturucu yasağını güçlü bir şekilde uygulamasıyla alevlendi. Taliban’a karşı düzenlenen protestolar, kolluk güçleri tarafından şiddet kullanılarak bastırdı. Çok sayıda protestocuyu vurularak öldürdü ve düzinelercesi de gözaltına aldı.
Uluslararası gözlemciler, Taliban karşıtı gösterilerin katı İslamcı grubun sevilmeyen politikalarına ve muhalifleri ezmek için kullandığı sert taktiklere duyulan öfkeyi ortaya koyduğunu söylüyor. İngiltere merkezli Afgan araştırmacı Nazifa Haqpal yaptığı açıklamada “Bu, iktidardaki Taliban için bir alarm zilidir. Taliban’ın kaba kuvvete dayalı despotik yönetimi çatırdamaya başladı” ifadelerine yer verdi. Hakpal, Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinden yaklaşık üç yıl sonra grubun sorunlarını anlama veya bunları çözmek için uygun politikalar benimseme konusunda isteksizliğine vurgu yaptı.
PROTESTOLAR NASIL BAŞLADI?
Bedahşan’ın Darayim ve Argo bölgelerinde 3-4 Mayıs’ta haşhaş bitkilerini temizlemekle görevli Taliban güçlerinin çiftçilerle çatışması üzerine protestolar patlak verdi. Yerel halk, Taliban’ın üzerlerine ateş açtığını ve iki kişiyi öldürdüğünü söyledi. Taliban çiftçilerle görüşmek üzere bir heyet gönderdi ve daha sonra sükunetin sağlandığını belirtti.
Ancak 13 Mayıs’ta Argo bölgesinde yeniden protestolar patlak verdi. Yerel halk, Taliban’ın kaba kuvvetle karşılık verdiğini, iki kişiyi öldürdüğünü ve bir düzineden fazla kişiyi de yaraladığını söyledi.
Argo bölgesi sakinlerinden Şemsuddin Mubarez, RFE/RL Radyo Azadi’ye “İnsanlar mahsullerinin yok edilmesini istemediler. Bunu anlamalarını bekliyoruz. Hepsi bu” diye konuştu. Mubarez, yerel halk protesto ettiğinde Taliban’ın aşırı güç kullanarak karşılık verdiğini ve tavrın olayları körüklediğini söyledi.
Darayim bölgesi sakinlerinden Kalimullah Humsukhan da Radyo Azadi’ye konuştu. Taliban’ın haşhaş tarlalarını zorla yok etmesinin, Mayıs ayı başında bölgede “öfke ve protestoları” tetiklediğini söyledi. Yerel halkın Taliban yönetiminin şiddet içeren taktiklerine öfkelendiğini ve olayların büyümesindeki ana unsurunda bu olduğunu söyledi.
AFGAN BAHARINA DOĞRU MU?
Taliban, 2021’de yeniden iktidara geldiğinden beri kadınlara ciddi kısıtlamalar getirdi, muhaliflere karşı acımasız bir baskı uyguladı ve gücü tekeline aldı. Grubun aşırılıkçı politikaları Afganları kızdırdı ve hükümeti uluslararası bir parya haline getirdi.
Taliban’ın 2022’deki uyuşturucu yasağı, afyon üretimini önemli ölçüde azalttı. Ancak Taliban, çiftçilere alternatif geçim kaynakları ve mahsuller sağlamada başarısız oldu ve bu durum, yıkıcı bir ekonomik ve insani krizin ortasında pek çok kişiyi daha da yoksulluğa sürükledi. Uluslararası Kriz Grubu’ndan kıdemli Afganistan analisti Graeme Smith, Taliban’ın narkotik yasağının Bedahşan gibi dağlık bölgelerdeki çiftçileri özellikle sert etkilediğini, çünkü buraların çiftliklerinin daha küçük ve daha az verimli olduğunu belirttikten sonra “Buradaki çiftçilerin büyük stokları yok ve satacak rezervleri de son derece sınırlı” dedi.
Smith, Taliban yasaklarının sonra çiftçilerin tarım dışı istihdama yönelmesinden başka sonucu olmayacağını söyledi.
9 Mayıs’ta Taliban, Pakistan sınırındaki Nangarhar Eyaleti’nde düzenlenen gösterilerde en az dört kişiyi öldürdü. Taliban üyeleri, gümrükleme tesisinin inşasına yer açmak için yerel halka evlerini boşaltmalarını emretti. Yerel halk yıkıma direndi ve büyük bir otoyolunu trafiğe kapattı. Taliban ise kalabalığa ateş açarak karşılık verdi.
Smith, eski Batı destekli Afgan hükümetinin silahlı kuvvetlerinin saflarına önemli ölçüde katkıda bulunan Nangarhar ve Bedahşan’da yaşanan huzursuzluğun tesadüf olmadığını “Artık mağlup güçlerden sağ kalanlar yüksek düzeyde işsizlikle karşı karşıya” sözleriyle dile getirdi.
Bedahşan, etnik açıdan bir Tacik bölgesi ve 1990’larda bir zamanlar Taliban’a karşı direnişin de kalesiydi. Taliban’ın çoğunluğu Peştunlardan oluşuyor. Hakpal, protestoların, 2001’de ABD öncülüğündeki işgalin Taliban’ın ilk rejimini devirmesinin ardından Afganistan’da oluşan “siyasi ve hukuki bilincin” kanıtı olduğunu iddia ediyor.
Uzmanlar bu tür “protestolar organize edilip yayılırsa” Taliban’ın “Afgan Baharı”yla karşı karşıya kalabileceği konusunda hemfikir.
