Zihin Okuma Cihazı, Sentetik İnsan Embriyosu ve Dahası: Geleceğin Kapılarını Aralayan Bilimsel Keşiflerin 2023 Özetini Çıkardık
Bu önemli gelişmeler de gelecekteki teknolojik ve tıbbi gelişmelerin temelini oluşturacak nitelikte.
Öne çıkanları ve ilginç olanları listelesek de 2023’te sayısız gelişmeler yaşandığını da belirtelim.
GLP-1 ilaçları; sadece obeziteyi tedavi etmekle kalmıyor, sağlığı da koruyor.
Science Dergisi’nin 2023 derlemesinde “Yılın Atılımı” olarak GLP-1 ilaçları seçildi. Halk sağlığı sorunlarında ilk sıralarda yer alan obeziteyi tedavi etmek amaçlı kullanılan bu ilaçlar, uzun yıllardır süre gelen ve başarısızlıklarla dolu obezite ilaçlarından daha fazlası.
GLP-1 (glukagon benzeri peptid-1), bağırsak hormonunu taklit ediyor. 1980’lerde keşfedilse de hikâyesinin tamamlanması 2023’e kadar sürdü. GLP-1, başta sadece diyabet için geliştirilmişti ancak yapılan birçok çalışmanın ardından felç ve kalp krizi riskini azalttığı da bulundu.
Böylelikle ilaç sayesinde sadece kilo kaybedilmiyor aynı zamanda sağlık açısından başka faydalar da sağlanıyor. Bu durum da GLP-1’in “Yılın Buluşu” seçilmesine neden oluyor.
Düşünülenden çok daha büyük bir kara delik bulundu.
Uluslararası araştırmacılarından oluşan bir şirket, pulsar yıldızlarından gelen radyo sinyallerindeki küçük zaman değişimlerini ölçtü ve kozmik dalgaları keşfetti. Galakside ilk kez hareket eden düşük frekanslı yer çekimsel bu dalgalar, milyarlarca ışık yılı uzaklıktaki kara deliklerin uzak yankıları.
Keşifteki bulgular, erken evrende çok daha büyük kara delik bulunması demek. Yer çekimsel dalgaları incelemeye devam etmek ise evrenin kökenleri ile ilgili farklı ayrıntıları da açığa çıkarabilir.
Konuşma yetisini kaybedenlere umut olacak “zihin okuma” cihazı
Bu cihaz, zihin okuma açısından teknik olarak mümkün olmasa da Texas Üniversitesi, yapay zekâ tabanlı sistemleri ile 2023’ün “en”lerine girecek bir çalışma yaptı. Semantik kod çözücü, podcast veya görüntü gibi şeylere kişinin nasıl tepki verdiğine dayanıyor. Sistem, beyin aktivitelerinin sözlüğünü oluşturuyor ve sonrasında sözlüğü, kişinin algıladığı diğer şeylere çapraz referans olarak kullanıyor.
Zihinsel mahremiyet ve etik kurallar, bu çalışma ile gündeme gelmiş olsa da sistem, iletişim bozukluğu olan ve konuşma yetisini kaybedenler için bir umut ışığı yakıyor.
Satürn’ün uydularından Enceladus’ta keşfedilen fosfor, burada yaşamın mümkün olabileceğini gösteriyor.
Daha önce Satürn’ün uydularından Enceladus’ta, yaşamın sürdürülmesi için gerekli olan altı elementten beşi bulunmuştu (karbon, nitrojen, oksijen, hidrojen, kükürt). 2023’te ise son element olan fosfor da bulundu. Bu da demek oluyor ki Satürn, dünya dışı yaşam seçeneğine güçlü bir aday.
Yapay zekâ, 2023’te hız kesmeden devam edip bilimde de etkili şekilde kullanıldı.
ChatGPT ve diğer yapay zekâ araçları, piyasaya çıktığı andan itibaren büyük ilgi ile karşılandı ve herkes tarafından kullanılmaya başlandı. Bilimde de kendine geniş yer bulan yapay zekânın yıl içerisindeki bazı başarıları gündemden düşmedi.
Dil modeli olan Progen, öngörülebilir işleve sahip protein dizileri üretebildiğini gösterdi. 280 milyon protein numunesi üzerinde eğitilen Progen, çok modlu bir model olarak karşımıza çıkıyor.
Nisan ayında ise ChatGPT’nin kalite ve empati açısından ölçülmesi ile çevrim içi tıbbi sorulara yanıt verme konusunda doktorlardan daha iyi performans gösterdiği görüldü. Mayıs ayında ise yapay zekâ aracı, hastaların yalnızca tıbbi kayıtlarını kullanarak, tanıdan üç yıl öncesine kadar pankreas kanseri açısından en yüksek risk altındaki kişileri başarılıyla belirledi.
Tabii ki bundan daha fazlası da yapay zekânın başarıları arasında. İnsanların aylarca yapabildiği şeyleri yapay zekâ, çok kısa sürede yaparak bilime önemli katkılar sağlamaya devam ediyor.
Şimdiye kadarki en büyük tam beyin konnektomu oluşturuldu.
Cambridge Üniversitesi araştırmacıları, her bir nöronun beyinde nasıl birbiri ile bağlandığını gösteren ilk haritayı oluşturdu. Meyve sineği larvası üzerinde yapılan bu haritada, 3016 nöron ve 548.000 sinaps bulunuyor.
Bu araştırma sayesinde sinyallerin, beyinde sinirsel düzeyde dolaşarak davranış ve öğrenmeye yol açmasını sağlayan temel ilkelerin anlaşılması mümkün olacak.
Yumurta ve sperm ihtiyacını ortadan kaldıran sentetik insan embriyoları oluşturuldu.
Cambridge Üniversitesi ve Kaliforniya Teknoloji Enstitüsündeki bilim insanları, devrim niteliğinde bir sentetik insan embriyosu yarattı. İnsan gelişiminin en erken aşamasındaki embriyolara benzeyen bu sentetik embriyolar, genetik bozuklukların etkisi ve düşüklerin biyolojik nedenleri konusuna destek çıkacak da bir buluş oldu.
Doğal hidrojen arayışı artıyor.
Science Dergisi’nin yılın bilimsel gelişmeleri arasında hidrojen de yer aldı. Fosil yakıtlardan yeşil yakıtlara geçişte büyük pay sahibi olması beklenen hidrojenle alakalı uzun süredir araştırmalar devam ediyordu.
1987’de Mali’de hidrojen arayan sondaj deliği patlamış ve sonrasında bu delik, betonla kapatılmıştı. 2012’de tekrardan açılan delikte yüzde 98 hidrojen bulundu. Kaynağa jeneratör bağlanarak bir köyün bütün elektriği üretildi. Sistemin tek atığı ise suydu.
2023’te yapılan araştırma ise 2012’den beri sondajdaki hidrojen basıncının azalmadığını gösterdi. Yani bu da yerkürenin derinliklerindeki bir kaynağın, sondaj deliğindeki hidrojeni yenilediği anlamına geliyor.
Bu keşif tabii ki hidrojen kaynakları arayışına hız kazandırdı ve çalışmalara 100 milyon dolardan fazla yatırım yapıldı.
Tek bir kanser hücresinin bile tespit edebilmesine yol açacak insan genomu projesi
Ulusal Sağlık Enstitüleri araştırmacıları, farklı türlerden eksiksiz genom dizilerini bir araya getirmek için bir yazılım aracı geliştirdi. Verkko isimli bu yazılım, farklı kıtalardan farklı genetik özelliklere sahip bireylerden oluşan bir grubun genomun taslağını çıkardı.
Birçok araştırmacı, Y kromozomunun tamamını başarıyla haritalandırdı ve 41 ek genin keşfedildiğini ortaya çıkardı. Bu gelişmeler ise erkek üreme kromozomu için DNA dizilimi doğruluğunu geliştirmekle kalmayacak bazı genetik bozuklukların da tanımlanmasına yardımcı olacak. Genetik köklerin ortaya çıkarılabilecek olması da insan genomu projesinin sağlayacağı bir diğer fayda olacak.
Bu belirttiklerimiz dışında tabii ki uzay, yapay zekâ ve sağlık gibi pek çok alanda çalışmalar yapıldı. 2023’teki onlarca çalışmanın arasından derlediğimiz bu içeriğimizin yanı sıra aşağıdaki diğer bilimsel gelişmeleri de inceleyebilirsiniz.
2023’teki bilimsel gelişmeler hakkındaki diğer içeriklerimiz:
